دسترسی به منابع آبی در خاورمیانه طی سال های آینده مشکل ساز خواهد بود و به عنوان یک منبع احتمالی بحران عمل خواهد کرد. دکتر ولید صالح متخصص آب از سال ۱۹۹۶ در دانشگاه سازمان ملل،شبکه بین المللی آب، محیط زیست و بهداشت در ابوظبی فعالیت می کند. او بر این باور است علیرغم تلاش های فراوان برای بهبود وضعیت تجهیزات آبی، مدیریت بهتر منابع آبی یک امر حیاتی است.
●مشکل آب تا چه حد در خاورمیانه شدید است؟
منطقه خاورمیانه _ شمال آفریقا، خشک ترین و کم آب ترین منطقه در جهان است که این مسأله بر توسعه اقتصادی و اجتماعی اکثر کشورهای منطقه تأثیر می گذارد. این منطقه ۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است، در حالی که کمتر از یک درصد منابع آبی در بر دارد. امروزه میزان دسترسی سرانه مردم این منطقه به آب حدود ۱۲۰۰ مترمکعب است در حالی که در بقیه جهان این آمار به ۷۰۰۰ مترمکعب می رسد. دسترسی سالانه به آب در منطقه نیز متفاوت است. در ایران ۱۸۰۰ مترمکعب و در اردن کرانه های غربی و نواره غزه و یمن کمتر از ۲۰۰ مترمکعب. تا سال ۲۰۲۵ میزان دسترسی منطقه ای به آب پیش بینی شده که به ۵۰۰ متر مکعب برای هر فرد در یک سال برسد. در حالی که میزان دسترسی به منابع عادی آب ثابت مانده، به علت افزایش جمعیت و درآمد و توسعه نیاز به مصرف آب بیش از پیش گسترش یافته است. جمعیت رو به افزایش و توسعه سریع حجم تقاضاها از منابع محدود آبی را افزایش می دهند. پیش بینی شده که نیاز برای آب در منطقه از حدود ۱۷۰ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۰۰ به ۲۲۸ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۵ می رسد.
●چرا مشکل خاورمیانه جدی است؟
۹۰ درصد منطقه خشک و لم یزرع و میزان بارندگی در آن بسیار کم است. هوای بسیار گرم تابستان ها و میزان بالای تبخیر هم از مشکلات به شمار می رود. حجم کم آب زمینی باید بین کشورهای مختلف تقسیم شود. آب زیرزمینی که منبع اصلی برای بسیاری از کشورهای منطقه است در حد بسیار بالایی استخراج می شود. در برخی مناطق دولت ها به شیرین کردن آب دریاها پرداخته اند اما بد شدن کیفیت آب باعث وارد شدن هزینه های بیشتری به این دولت ها شده است.این وضعیت به بهداشت عمومی مردم هم لطمه وارد کرده است. بخصوص به کودکان در مناطق روستایی که به آب سالم و بهداشتی قرن هاست که دسترسی ندارند.چیزی که مهم است این است که به علت خشکسالی های طولانی وضعیت منابع آبی در حال وخیم تر شدن است. خشکسالی تقریباً طی یک دهه گذشته بر تمام کشورهای منطقه اثر گذاشته است.
●مشکلات اساسی و عمده کمبود آب چیست؟
کشورهای منطقه نیازمند مدیریت بهتر منابع آبی هستند در غیر این صورت آن ها با مشکلات عمده زیست محیطی در آینده روبرو خواهند شد. این مشکلات عبارتند از افزایش تقاضا برای آب، کم شدن کیفیت آب، روش های نامناسب استخراج آب و بحران های موجود بر سر منابع آب زمینی و زیرزمینی.
●کدام کشورها در منطقه از بیشترین مشکل برخوردارند؟
اردن و یمن به شدت از کمبود آب در رنجند. آنها منابع محدود آبی، کمبود بارش و بودجه ناکافی دارند. جمعیت اردن افزایش پیدا کرده در حالی که منابع آبی بدون تغییر مانده اند. در نیمه اول قرن تعادل نسبی میان جمعیت و آب مصرفی وجود داشت اما پس از بحران خاورمیانه و سرازیر شدن آوارگان این تعادل بر هم خورد و در نیمه دوم شرایط وخیم شد. وضعیت در جایی بدتر می شود که اردن اکثر منابع آبی خود را با کشورهای همسایه شریک است که بعضاً آنها کنترل این منابع را در دست گرفته اند.البته جدی ترین مشکل مربوط به یمن است. آنها به سرعت در حال استخراج از منابع زیرزمینی هستند. تمام منابع زیرزمینی آنها بیش از حد مورد استفاده قرار گرفته و در مرز هشدارآفرینی هستند.وضعیت اقتصادی _ اجتماعی تغییر زیادی خواهند کرد و در آینده آب زیرزمینی برای استفاده در کشاورزی بسیار گران خواهد بود.
●برای حل این مشکل چه تدابیری اندیشیده شده است؟
برخی از کشورهای منطقه در بخش آب خود اصلاحات بسیاری ایجاد کرده اند که بعضی از آنها آغاز مناسبی داشته اند. آنها با کمک مالی سازمان های بین المللی به دنبال اصلاح هستند. اقداماتی برای مدیریت بهتر منابع آبی صورت می گیرد.
●چه اقداماتی برای بهبود شرایط باید صورت بگیرد؟
علیرغم تمام تلاش های صورت گرفته، مشکلات آبی و زیست محیطی بسیار زیاد است و نیازمند آن است تا اقدامات بیشتری به خصوص در چارچوب قانونگذاری، دفاع از محیط زیست و منابع آبی صورت گیرد. آب کماکان یک مشکل عمده درخاورمیانه و شمال آفریقا خواهد بود. دولت ها باید تلاش های بسیاری انجام دهند و همکاری های فیمابین خود را گسترش دهند. بحران آب احتیاج به استراتژی های جدید دارد.
●عامل آلودگی در کمبود آب در منطقه چه تأثیری دارد؟
مهم ترین چالش منابع آبی کنترل آلودگی آب است. آلودگی منابع آب زیرزمینی با مواد آهنی، از دست دادن اکوسیستم طبیعی، استخراج نامناسب آب های زیرزمینی و آلودگی سفره های آبی از عوامل تهدیدکننده هستند.
●دولت های منطقه آیا به دنبال راه حلی دائمی برای این مسائل هستند؟
عموماً کلیه دولت های منطقه متعهد به اصلاحات در بخش آب هستند. این میزان تعهد البته از کشوری تا کشور دیگر و بسته به راه حل ها و منابع مالی تفاوت دارد.

 

ترجمه : فرهاد نیک 
منبع: رویترز