« آب مجازی » تجارت و ژئوپلتیک آن

کشورهای کم آب مفهوم جدیدی را به نام « آب مجازی » ـ مقدارآبی که برای تولید کالا نیاز است ـ برای تعیین استراتژیهای تولید صنعتی و کشاورزی خود برگزیده اند .وقتی که یک کیلو حبوبات مصرف می نمایید به طور مستقیم در تأثیر یک هزار لیتر آبی خواهید بود که برای روییدن آن مصرف شده است و وقتی یک کیلو گوشت گاو مصرف می کنید به این نکته توجه داشته باشید که سیزده هزار لیتر آبی را مصرف می کنید که برای تولید این گوشت مصرف شده است. واین همان آب پنهان یا « آب مجازی» است.این گوشه ای از سخنان دانیل زیمر Daniel Zimmer مدیر شورای جهانی آب و یکی از سخنرانان جلسه «آب مجازی ؛ تجارت و ژئوپولتیک آن » در اجلاس شورای جهانی آبدر روز دوشنبه ۱۷ مارس ۲۰۰۳ است . « این یکی از عواملی است که انسانها در مصرف بیش از حد آب رفتاری غیر هوشیارانه دارند .» نوعی از تقابل و رویارویی دراستفاده از آب دربین قاره ها مشاهده می شود . مردم آسیا ، بطور میانگین ۱۴۰۰ لیتر آب مجازی در روز استفاده می نمایند ، در حالی که اروپاییان و مردم شمال آمریکا روزانه در حدود ۴۰۰۰ لیتر آب مجازی مصرف می کنند . حدود ۷۰ درصد آب استفاده شده از سوی انسان برای تولید فرآورده های غذایی به کار می رود. 

دانیل زیمر می گوید : « حجم این اختلاف ما را به این نتیجه می رساند که رژیم مصرف آب امری بسیار مهم است . اگر مردم سراسر دنیا بخواهند آب مجازی به مقداری که مردم آمریکای شمالی مصرف می کنند ، استفاده نمایند جهان به ۷۵ درصد آب بیشتر از آنچه در حال حاضر برای تولید غذا مصرف می شود نیازمند است ». احتمالاً هیچ راه عملی برای تجارت حجم عمده و کافی از آب خالص همچون دیگر کالاها وجود ندارد ، چراکه وزن و حجم آن عاملی بازدارنده به لحاظ قیمتی است . بنابراین یک کشور می تواند با انتخاب خود با عنوان وارد کنندهٔ آب مجازی ( در مقابل آب واقعی ) خود را از فشار بر منابع آبی اش آزاد سازد.دکتر آرژن هوئکسترا Arjen Hoekstra می گوید : « ما اولین محاسبات تجارت آب مجازی را که در طول اجلاس به بحث گذاشته می شود ، انجام داده ایم . این محاسبات نشان می دهد که تقریباً ۲۰ درصد آبی که در کشاورزی مصرف می شود ، به صورت محصول به دیگر کشورها صادر می شود» .این رقمی کاملاً بزرگ است ، چراکه با توجه به استفاده پنج تریلیون متر مکعب آب در سال برای کشاورزی در جهان نشانگر تبادل یک تریلیون متر مکعب آب در تجارت بین کشورهاست.در میان کشورهایی که بعنوان بزرگترین صادر کننده « آب مجازی » به شمار می روند ایالت متحده ، کانادا ، تایلند ، آرژانتین ، هند ، ویتنام ، فرانسه و برزیل قراردارند.دانیل زیمر می گوید : « ایالات متحده عمده ترین تولید کننده آب مجازی به دلیل صادرات کشاورزی است . در حقیقت حجم آب مجازی سالانه صادراتی توسط ایالات متحده چهار برابر کل آب سالانه مورد استفاده برای همه چیز در کشور مصر است» .تعدادی از کشورهای عمده وارد کننده آب مجازی عبارتند از: سریلانکا, ژاپن , هلند , کره جنوبی , چین , اسپانیا , مصر ,آلمان , و ایتالیا.دانیل رنوDaniel Renault از سازمان غذا و کشاورزی ( FAO ) اظهار میدارد : «روغن زیتون یک محصول بی نظیر برای تولید در مناطق آب و هوایی خشک است » روغن زیتون با کیفیت می تواند حجم عمده ای از تبادلات غذایی بین کشورها را شامل شود. تونس از جمله کشورهایی است که به طور موفقیت آمیزی به تولید روغن زیتون به عنوان صادرات آب مجازی می پردازد .
ویلیام جی کازگروف Cosgrove William J. نایب رئیس شورای جهانی آب می گوید:«شاید به طور ناخودآگاه, تعداد زیادی از کشورهای کم آب از طریق واردات غذایی به حل تنشها و مسائل آبی خود نائل شده اند واین از طریق نقشی است که واردات آب مجازی ایفا می نماید» حالا تجارت آب مجازی به یک تصمیم هوشیارانه کشورها تبدیل می شود.نشست اجلاس همچنین تفاوت بین «امنیت غذایی» و «سلطه غذایی» رامورد توجه قرار خواهد داد . یعنی بسیاری از کشورها خواهند توانست با توسل به تجارت آب مجازی به منظور کسب غذای کافی مورد نیاز مردمشان اقدام نمایند. اما تعداد زیادی از حکومتها نمی خواهند و یا به زبان ساده تر نمی توانند موجب وابستگی کشور خود به تجارت جهانی شوند.دانیل زیمر در این مورد می گوید: « این یک امر حیاتی برای کشورهایی نظیر هند و چین است . آنها احساس می کنند به دلیل جمعیت زیاد کشورشان بازار جهانی قادر به تأمین نیازهای غذایی آنان در شرایط بحرانی نیست . بنابراین تا آنجایی که ممکن است آنها خواستار تأمین نیازهای غذایی خود توسط خودشان می باشند.»آقای کاز گروف می گوید : « ما ازهر چه منطقی تر و هوشیارانه تر شدن مفهوم آب مجازی حمایت می کنیم . دولتها باید به گونه ای دیگر اندیشیدن عادت نمایند. در سطح منطقه ای ما باید به این موضوع بیاندیشیم که چگونه می توان به جای تقسیم آب به تقسیم منافع برآمده از آب دست یافت.»